Τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον είναι αλληλένδετα. Από τη μία πλευρά, ένα ασφαλές, υγιές περιβάλλον αποτελεί προϋπόθεση για την εκπλήρωση ενός φάσματος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων στη ζωή, την υγεία, τα τρόφιμα και το νερό. Από την άλλη, η εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία του περιβάλλοντος.
Ενώ είναι μάλλον αυτονόητο ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού εξαρτιόταν πάντα από το φυσικό περιβάλλον, η έκταση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης που μπορεί να προκαλέσουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχει αναγνωριστεί μόλις πρόσφατα. Έτσι, τα περιβαλλοντικά δικαιώματα, δηλαδή τα δικαιώματα που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος, δεν περιλαμβάνονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948.
Από τη δεκαετία του 1960 και την άνοδο του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος, τόσο η γνώση όσο και η ευαισθητοποίησή μας έχουν αυξηθεί σημαντικά και σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο έχει θεσπίσει σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, προστατεύοντας το φυσικό περιβάλλον και χρησιμοποιώντας βιώσιμα τους φυσικούς πόρους. Σε διεθνές επίπεδο, έχει συναφθεί ένα ευρύ φάσμα διεθνών συμφωνιών, με στόχο τη ρύθμιση και την αντιμετώπιση πιεστικών περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως η κλιματική αλλαγή, η απώλεια βιοποικιλότητας, η διαχείριση των ωκεανών και των δασών, η ερημοποίηση και οι επικίνδυνες χημικές ουσίες. Ο κόσμος έχει αλλάξει και οι περιβαλλοντικές ανησυχίες είναι σήμερα κεντρικές στις συζητήσεις σχετικά με την ανάπτυξη.
Αυτή η νέα πραγματικότητα ήταν εμφανής στη Διακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, που εγκρίθηκε στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, η οποία επίσης γέννησε σημαντικές διεθνείς συμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης -Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα και της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης. Η Διακήρυξη εύστοχα ανέφερε ότι “για να επιτευχθεί βιώσιμη ανάπτυξη, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αναπτυξιακής διαδικασίας και δεν μπορεί να θεωρηθεί απομονωμένη από αυτήν“. Είκοσι χρόνια αργότερα, το Rio+20 στο έγγραφο αποτελεσμάτων του “The Future We Want” μας υπενθύμισε την ανάγκη να διασφαλίσουμε “την προώθηση ενός οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμου μέλλοντος για τον πλανήτη μας, και για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές”.
Αναπόφευκτα, υπήρξε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για επίσημη αναγνώριση στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της σημασίας της προστασίας του περιβάλλοντος για την ανθρώπινη ευημερία.
Η πρόοδος τις τελευταίες δεκαετίες δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Αρκετές διεθνείς συνθήκες, περιφερειακοί φορείς, ειδικοί εισηγητές και ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες εργάζονται για τον προσδιορισμό συγκεκριμένων πτυχών της σχέσης, εφαρμόζοντας νομικά πλαίσια για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε περιβαλλοντικά ζητήματα, «πρασινίζοντας» ουσιαστικά τα υπάρχοντα δικαιώματα. Επιπλέον, σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, η πλειοψηφία των χωρών στον κόσμο έχουν εισαγάγει συνταγματικές τροποποιήσεις που προβλέπουν την προστασία του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον με διάφορες μορφές. Η ταχύτητα με την οποία αυτές οι τροποποιήσεις έχουν εισαχθεί στην κοινωνικοπολιτική σφαίρα είναι αξιοσημείωτη και δημιουργεί πρόσθετη πίεση για να αναλυθεί περαιτέρω αυτή η σύνθετη σχέση.
Απαντώντας σε αυτήν την ανάγκη, μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε, το 2012, να διορίσει έναν Ανεξάρτητο Εμπειρογνώμονα (μετέπειτα Ειδικό Εισηγητή με εντολή «να μελετήσει τις υποχρεώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σχετίζονται με την απόλαυση ενός ασφαλούς, καθαρού, υγιούς και βιώσιμου περιβάλλοντος και τον εντοπισμό και την προώθηση των βέλτιστων πρακτικών που σχετίζονται με τη χρήση των υποχρεώσεων και των δεσμεύσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα για την ενημέρωση, υποστήριξη και ενίσχυση της χάραξης περιβαλλοντικής πολιτικής». Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, οι δύο ειδικοί εισηγητές παρήγαγαν σημαντική ποσότητα σχετικής έρευνας, η οποία θα πρέπει να προστεθεί στο αυξανόμενο σώμα της σχετικής βιβλιογραφίας.
Αυτό το έργο θα προσφέρει μια “πανοραμική οπτική” των εργασιών που βρίσκονται σε εξέλιξη και θα συζητήσει περαιτέρω όλες τις σχετικές πτυχές των αναδυόμενων θεμάτων. Επιπρόσθετα, φιλοδοξεί να εισάγει θέματα που έχουν προσελκύσει σχετικά μικρή προσοχή μέχρι τώρα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν στην πρώτη γραμμή στις διεθνείς συζητήσεις τόσο για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και για περιβαλλοντικά. Είναι λογικό να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή και στην αναδυόμενη συζήτηση για τη διασταύρωση των δύο ζητημάτων.
Αυτό το έργο, εστιάζοντας στη διασταύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος, στοχεύει στην περαιτέρω ανύψωση του προφίλ και της σημασίας της προστασίας του περιβάλλοντος και την ενημέρωση της σχετικής λήψης αποφάσεων στον αγώνα για την εξασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος.